Gaslighting en narcisme: als je langzaam jezelf kwijtraakt

Ken je dat gevoel dat je na een gesprek met iemand ineens denkt: “Doe ik nou echt zo raar? Of ligt het echt aan mij?” Dat je met een knoop in je maag achterblijft, terwijl de ander gewoon doorgaat alsof er niets aan de hand is? Er bestaat een kans dat je hier te maken hebt met gaslighting – en vaak gaat dat hand in hand met narcistisch gedrag.

Wat is gaslighting eigenlijk?

Gaslighting is een geraffineerde vorm van emotionele manipulatie, waarbij iemand de werkelijkheid van een ander verdraait om zo diegene aan zichzelf te laten twijfelen. Het is geen eenmalige opmerking, maar een patroon. Iemand zorgt ervoor dat er stelselmatig getwijfeld wordt aan de eigen gedachten, gevoelens en herinneringen.

De term gaslichting is ontleent aan de titel van een toneelstuk uit 1938: Gaslight. Dit toneelstuk is meermaals verfilmd, onder meer in 1944, met Ingrid Bergman in de hoofdrol. In Gaslight draait de echtgenoot regelmatig aan een lamp, maar ontkent in alle hevigheid dat er iets verandert aan de hoeveelheid licht. Hij laat zijn echtgenote twijfelen aan haar zicht en langzamerhand ook aan haar zelfvertrouwen en haar idee van de werkelijkheid.

Het doel van een gaslighter is het verkrijgen van macht. Het hebben van de controle over een ander, het willen beheersen van diegene. Gaslighting start meestal met een aantal wat ‘onhandige’ opmerkingen, waar iemand nog niet direct iets achter zoekt. Maar langzamerhand wordt het zaaien van twijfel groter.

Kenmerken van gaslighting

Waarheid verdraaien:

Een gaslighter ontkent feiten, verdraait situaties of ontkent de gevoelens en behoeften van het slachtoffer.

Twijfel zaaien:

Het doel is om iemand te laten twijfelen aan zijn of haar eigen waarnemingen, zijn of haar geheugen en geestesgesteldheid, zodat iemand steeds meer op de gaslighter gaat leunen voor bevestiging.

Subtiel en sluipend:

Gaslighting begint vaak met kleine dingen, waardoor het slachtoffer zich niet direct realiseert dat er iets aan de hand is.

Psychisch geweld:

Gaslighting wordt beschouwd als een vorm van psychisch geweld, omdat het de mentale gesteldheid van het slachtoffer ernstig kan schaden.

Waarom narcisten dit vaak doen

Niet iedereen die gaslight, is een narcist, maar narcisten gebruiken het vaak als wapen. Een narcist wil controle, bewondering en vooral: geen schuld. Gaslighting is voor hen een handige manier om de werkelijkheid naar hun hand te zetten.

Typisch narcistisch gedrag daarbij:

• eerst wordt iemand op een voetstuk gezet (idealisatie)
• daarna wordt diegene ineens bekritiseerd of genegeerd (devaluatie)
• empathie is niet of nauwelijks aanwezig.
• en ondertussen lijkt alles altijd de schuld van de ander.

Wat dit met iemand doet

Gaslighting en narcisme zijn slopend. Het zelfvertrouwen brokkelt af en iemand voelt zich verward en emotioneel uitgeput. Soms gaat iemand zichzelf bijna excuseren voor dingen die niet eens verkeerd gedaan zijn. Iemand gaat piekeren, twijfelen en steeds vaker denken: “Misschien ben ik echt gek.”

Maar dat ben je niet. Dit is het effect van manipulatie.

Hoe kom je hieruit?

Een paar tips die écht verschil kunnen maken:

1. Vertrouw op je gevoel; als iets niet goed voelt, klopt dat meestal ook.
2. Schrijf dingen op; door gesprekken en gebeurtenissen te noteren, zie je zwart op wit wat er gebeurt.
3. Zoek je eigen klankbord; praat met een vriend, familielid of een professional. Hun perspectief kan je helpen weer grip te krijgen.
4. Stel grenzen; durf te zeggen wat je wel en niet accepteert. Dat is lastig, maar broodnodig.
5. Wees niet bang voor afstand; soms is loslaten de enige manier om jezelf te beschermen. Dat betekent niet dat jij gefaald hebt – juist dat je voor jezelf kiest.

Tot slot

Gaslighting en narcisme zijn geen kleine dingen. Ze kunnen je langzaam uithollen, totdat je jezelf bijna niet meer herkent. Maar onthoud: jouw werkelijkheid, jouw gevoelens en jouw herinneringen zijn echt. Laat niemand je daarvan afbrengen. En als je nu denkt: “Dit herken ik…” – weet dat je niet alleen bent. Er is altijd een weg terug naar vertrouwen in jezelf. Wil je meer lezen over narcisme, lees dan onze blog: Narcisme: hoe herken je het en hoe ga je ermee om?