Een bevolkingsonderzoek, wat is het en waarom zou je meedoen?

In Nederland kennen we het Nationaal Programma Bevolkingsonderzoek. Binnen dit programma worden negen verschillende bevolkingsonderzoeken aangeboden. Zes daarvan zijn screeningen die tijdens de zwangerschap en vlak na de geboorte plaatsvinden. De andere drie zijn bevolkingsonderzoeken die op latere leeftijd (boven de dertig) worden aangeboden.

Screeningen tijdens de zwangerschap

Bloedonderzoek

Tijdens de zwangerschap wordt met twaalf weken een bloedonderzoek aangeboden. In het bloed wordt dan gekeken naar aandoeningen die het (ongeboren) kindje ziek kunnen maken. Er wordt onderzoek gedaan naar:

• De bloedgroep van de moeder (A, B, AB, O)
• Of de moeder Rhesus D-negatief of Rhesus C-negatief is. Een moeder kan in dit geval antistoffen tegen haar eigen kindje maken. Is deze uitslag positief (dus Rhesus negatief) dan volgt met 27 weken opnieuw een bloedonderzoek.
• Of er antistoffen in het bloed van de moeder zijn tegen andere bloedgroepen als haar eigen bloedgroep
• Of iemand positief test op hepatitis B, HIV of syfilis (lues).

13 wekenecho

Met 13 weken kan een echo worden gemaakt waarbij bekeken wordt of het ongeboren kindje een lichamelijke afwijking heeft. Er kunnen op de echo diverse lichamelijke afwijkingen worden gezien, waaronder een open schedel of open rug, ernstige afwijkingen in de hersenen, hartafwijkingen en afwijkingen aan buik, gezicht, armen en benen. Ook kunnen sommige chromosoomafwijkingen worden waargenomen.

20 wekenecho

De 20 wekenecho lijkt veel op de 13 wekenecho; er wordt door een echoscopist gekeken naar lichamelijke afwijkingen bij het ongeboren kind.

NIPT

De NIPT (niet-invasieve prenatale test) is een bloedtest. Via deze test kan onderzocht worden of een kindje een chromosoomafwijking heeft. Deze test die geen risico’s met zich meebrengt, wordt uitgevoerd vanaf tien weken zwangerschap.

Screening vlak na de geboorte

Hielprik

Bij pasgeboren baby’s wordt in de eerste week na de geboorte de hielprik gedaan. Hierna wordt het bloed onderzocht in een speciaal laboratorium op een aantal ernstige, zeldzame, aangeboren afwijkingen, waaronder negentien stofwisselingsziekten, hormoonstoornissen en taaislijmziekte.

Gehoorscreening

Via een klein dopje in het oor, waaruit zachte geluidjes komen, wordt in de eerste week na de geboorte gekeken of een kindje goed kan horen. Het kindje hoeft zelf niet te reageren. Een apparaat kan de geluidsgolvenoverdracht meten.

Bevolkingsonderzoeken bij volwassenen

Baarmoederhalskanker

Aangeboden aan alle vrouwen tussen de 30 en 60 jaar

Dit onderzoek is bedoeld om baarmoederhalskanker of de voorstadia ervan, op te sporen. Ieder jaar krijgen ongeveer negenhonderd vrouwen baarmoederhalskanker en overlijden er tweehonderd. Vroegtijdige opsporing kan of de kanker voorkomen of eerder behandelen.

Borstkanker

Op dit moment (2025) krijgt ongeveer één op de zeven vrouwen in Nederland, borstkanker. Borstkanker komt het meeste voor bij vrouwen boven de vijftig. Om borstkanker of voorstadia ervan, vroegtijdig op te sporen, krijgen alle vrouwen tussen de 50 en de 76 elke twee jaar een uitnodiging voor een mammografie (röntgenfoto van de borsten). Als er een afwijking wordt gezien, wordt iemand verwezen naar het ziekenhuis voor verder onderzoek.

Darmkanker

Darmkanker komt in Nederland relatief vaak voor. Ieder jaar wordt darmkanker ontdekt bij 12.000 mensen en overlijden er 4500. Het is één van de meest voorkomende kankersoorten bij mensen boven de 55 jaar. Daarom krijgen zowel mannen als vrouwen tussen de 55 en 75 elke twee jaar een uitnodiging voor deelname aan het bevolkingsonderzoek. Het onderzoek bestaat uit een ontlastingstest, die thuis zelf afgenomen kan worden. De test kan daarna gewoon via de post worden verstuurd.

Het meedoen aan de screeningen en de bevolkingsonderzoeken, is volledig vrijwillig. Dit betekent dat jezelf mag kiezen of jij of je kindje wel of niet meedoet.

Wat zijn de voordelen van meedoen?

1. Een onderzoek maakt het mogelijk om een ziekte zo vroeg mogelijk te ontdekken
2. Door opsporing van risicofactoren kunnen ziektes voorkomen worden
3. Door opsporing kan eerder een behandeling worden ingezet, waardoor sterfte en ziektelast kunnen worden voorkomen
4. Iemand weet waar hij of zij aan toe is
5. Een bevolkingsonderzoek of screening kan een geruststelling geven.

En wat zijn de nadelen?

1. Iemand kan ongerust worden als er iets gevonden wordt, terwijl de uitslag later fout-positief blijkt (er is niets aan de hand)
2. Het onderzoek kan lichamelijk belastend zijn
3. Uitslagen kunnen ook consequenties hebben voor andere familieleden.

Tot slot

Het is verstandig om op basis van goede kennis van zaken een keuze te maken om wel of niet mee te doen aan een bevolkingsonderzoek of screening. Laat je dan ook heel goed voorlichten. Dit kan via de website van het RIVM (Rijksinstituut voor volksgezondheid en Milieu). Hier vind je uitgebreide inhoudelijke informatie over alle verschillende bevolkingsonderzoeken / screeningen.

Heb je vragen of twijfels over deelname aan één of meer van de onderzoeken, praat hierover dan met je huisarts.